Plemię Hadza, znane również jako Hadzabe, to jedna z najbardziej unikalnych i fascynujących grup etnicznych Afryki. Zamieszkują okolice jeziora Eyasi w północnej Tanzanii, a ich liczebność szacowana jest obecnie na około 1200–1300 osób. Hadza są uznawani za ostatnich autentycznych łowców-zbieraczy na kontynencie – ich styl życia nie zmienił się znacząco od tysięcy lat, wciąż pozostając głęboko osadzony w naturze i tradycji.
Historia i pochodzenie Hadza
Historia Hadza sięga co najmniej 10 tysięcy lat, a ich przodkowie byli obecni na terenach dzisiejszej Tanzanii już w czasach prehistorycznych. W przeciwieństwie do większości afrykańskich plemion, Hadza nie ulegli procesom rolniczym ani ekspansji Bantu, która zmieniła większość lokalnych społeczności w kierunku hodowli i uprawy ziemi. Pozostali wierni swym pierwotnym tradycjom, co czyni ich bliskimi współczesnym odpowiednikom ludzi pierwotnych.
Pierwszy udokumentowany kontakt plemienia Hadza z białym człowiekiem miał miejsce pod koniec XIX wieku. W 1894 roku niemiecki podróżnik Oscar Baumann po raz pierwszy wspomniał o Hadza w swoim dziele „Durch Massailand zur Nilquelle”, jednak nie spotkał ich osobiście – Hadza unikali obcych i ukrywali się przed ekspedycjami. Bezpośredni kontakt nastąpił w 1911 roku, kiedy niemiecki lingwista i antropolog Otto Dempwolff, a następnie geograf Erich Obst, zamieszkali pośród Hadza i sporządzili pierwsze szczegółowe opisy ich życia.
W XX i XXI wieku Hadza mierzyli się z wieloma dramatycznymi zmianami, głównie przez ekspansję sąsiednich grup oraz decyzje rządowe dotyczące użytkowania ziemi. Na przestrzeni ostatnich 50 lat plemię utraciło nawet 90% swoich terenów na rzecz okolicznych rolników, hodowców i projektów konserwatorskich. Rząd Tanzanii zachęcał osadników do zajmowania ziem Hadza oraz przesiedlał inne plemiona, które z czasem zaczęły zajmować coraz większe obszary ich ziemi.
Próby „cywilizowania” Hadza polegały nie tylko na przesiedleniach, ale także na forsowanej edukacji: dzieci były wysyłane do szkół z internatem, gdzie narzucano im nową kulturę, język oraz sposób życia, co prowadziło do utraty tożsamości i zerwania więzi z tradycją. Odnotowano przypadki przymusowego wcielania Hadza do szkół wojskowych – stamtąd wielu z nich uciekało, powracając do tradycyjnego życia.
W 2007 roku rząd lokalny wydzierżawił tereny Hadza pod komercyjne polowania dla inwestorów z Emiratów, co wiązało się z wysiedleniem Hadza i Datoga, a nawet uwięzieniem osób, które próbowały bronić swojej ziemi. Dopiero międzynarodowe protesty spowodowały anulowanie tej decyzji.
Dziś Hadza to niewielka społeczność, z której tylko około 400 osób żyje w pełni tradycyjnym trybem łowców-zbieraczy. Większość plemienia częściowo poddała się wpływom współczesności: korzysta z żywności uzupełniającej, a kontakty z turystami, badaczami i organizacjami rządowymi nie pozostają bez wpływu na ich codzienność. Większość dochodu z turystyki trafia niestety do biur turystycznych i administracji, a nie do samego plemienia, co pogłębia społeczne trudności, takie jak alkoholizm czy choroby zakaźne.
Lokalizacja: jezioro Eyasi i migracje
Hadza zamieszkują tereny wokół jeziora Eyasi, niedaleko słynnych równin Serengeti. Ich społeczności mają charakter nomadyczny – nie posiadają stałych wiosek, lecz przenoszą obozowiska tam, gdzie łatwiej zdobyć pożywienie lub wodę. W porze deszczowej nierzadko mieszkają w jaskiniach; przez resztę roku budują proste szałasy z gałęzi, przykryte trawą.
Struktura społeczna i język
Społeczność Hadza jest egalitarna: nie istnieje wyraźna hierarchia, nie ma wodzów ani trwałych struktur władzy. Decyzje podejmowane są wspólnie, a autorytet starszych oraz najbardziej doświadczonych łowców wynika z szacunku, a nie z formalnych tytułów.
Hadza posługują się unikalnym językiem, w którym występują kliknięcia – jest to język niespokrewniony z większymi afrykańskimi rodzinami językowymi, budzący ogromne zainteresowanie lingwistów z całego świata.
Styl życia: łowiectwo i zbieractwo
Sercem kultury Hadza jest codzienne zdobywanie pożywienia. Mężczyźni polują z użyciem łuków i zatrutych strzał na dzikie zwierzęta, a kobiety zbierają owoce, korzenie, jadalne rośliny oraz miód. Ich dieta jest wysoce sezonowa: w porze deszczowej Hadza jedzą głównie miód, owoce i bulwy, a w porze suchej zwiększają udział mięsa, ponieważ zwierzyna gromadzi się wokół źródeł wody.
Mężczyźni zazwyczaj polują samotnie, zbierając przy okazji owoce i miód, natomiast kobiety chodzą na wyprawy zbiorowe, przynosząc do obozu owoce baobabu, korzenie i jagody. Współpraca podczas zbierania surowców jest kluczowym elementem społeczności.
Technologia i tradycyjne narzędzia
Hadza nie wykorzystują nowoczesnych technologii – ich narzędzia to wyłącznie produkty naturalne, takie jak drewniane łuki i strzały, kościane narzędzia czy wiklinowe kosze do zbierania owoców. Mężczyźni posługują się również nożami, naczyniami na miód oraz prostymi pojemnikami na wodę. Tradycjonalizm w użyciu narzędzi stanowi jeden z fundamentów ich tożsamości.
Religia i wierzenia
Wierzenia Hadza są ściśle powiązane z naturą; plemię praktykuje animizm, oddając cześć duchom przyrody i przodków. Hadza nie mają zorganizowanego systemu religijnego – ich rytuały są proste i często dotyczą codziennych spraw związanych z polowaniem czy cyklem życia.
Hadza dzisiaj: autentyczny kontakt z pierwotną Afryką
Hadza stanowią żywy pomnik ludzkiej historii i prehistorii. Ich sposób życia, bliski rytmowi natury, jest obecnie unikalny nie tylko w Tanzanii, ale i na całym świecie. Każdy kontakt z plemieniem Hadza – podczas wyprawy turystycznej czy badań naukowych – to okazja do doświadczania autentycznej Afryki.
Odwiedzający mogą poznać codzienne zwyczaje Hadza: polowania, zbieractwo, budowę szałasów, lokalne wierzenia i rytuały. Spotkania z Hadza inspirują, uczą szacunku dla przyrody i ukazują wartości, które na Zachodzie często uznawane są za przestarzałe, lecz stanowią podstawę przetrwania w surowym klimacie sawanny.
